İranlı kadın matematik dehası yaşamını yitirdi
Matematiğin Nobeli olarak anılan Fields ödülünü kazanan ilk kadın olarak tarihe geçen İranlı matematikçi Meryem Mirzakhani, 40 yaşında meme kanseri nedeniyle hayatını kaybetti.
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Behram Gasemi, Dr. Meryem Mirzakhani'nin tamamen iyileşmesi konusunda İran İslam Cumhuriyeti'nin her türlü yardımı yapmaya hazır olduğunu söylemişti.
İran’da kadınların giyimlerini düzenleyen sert yasalara rağmen, Mirzakhani'nin başı açık fotoğrafları İran gazetelerinde manşete oturdu. Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani “Yüce İranlı ve dünyaca ünlü matematikçi Maryam Mirzakhani'nin gidişi yürek parçalayıcı" mesajını paylaştı.
ABD'de yaşayan ve çalışan Mirzakhani, çalışmalarında hiperbolik geometri, ergodik teori, simplektik geometri ve Teichmüller teorisine odaklanmıştı.
“Matematiğin en prestijli ödülü sayılan Fields madalyasını topoloji, geometri ve dinamik sistemler arasındaki derin bağlantıyı açıklama yönündeki muazzam çalışmaları ve katkıları Mirzakhani’ye kazandırmıştır. Çalışmaları özellikle Riemann yüzeyi olarak adlandırılan geometrik nesneleri temel almaktadır. Sarmal şekillerin ancak karmaşık analiz yardımıyla anlaşılabilmesi gerçeği ile birlikte Riemann yüzeylerinin kendine özgü muhtemel geometrilerini haritalamaya ve böylelikle ortaya çıkan yeni alanları hesaplamaya dayanıyor.” (- Oğuz Şavk, B.U. )
Bir Başarı Hikayesi...
1977 yılında Tahran’da doğan Meryem; verdiği röportajlarda Mirzakhani çocukluğunda bahsederken, aslında ilk hayalinin yazarlık olduğunu söylemiş: "Roman okumaktan çok keyif alıyordum. Aslında ne bulursam onu okuyordum. Lise sona kadar, matematikle ilgileneceğim hiç aklıma gelmemişti." demişti.(Guardian)
‘Üstün yetenekli kız öğrencileri’ yetiştirmek için kurulmuş Ferzanegan Ortaokulu’na başlaması ve bu okulda kendisi gibi bir kitap kurdu olan Rüya Beheşti ile tanışması hayatında bir dönüm noktası olacaktır Mirzakhani’nin. Hayatı boyunca yakın arkadaşı olan Beheşti de bir kadın matematikçidir.
Daha önce matematik olimpiyatı takımına girmiş bir tane kız öğrencinin bulunmadığı bir ülkede, iki genç kızı destekleyerek takıma girmelerini sağlayan – ve ismi bilinmeyen -lise müdürünü de unutmamak gerekir. Mirzakhani ve Beheşti elemeleri geçmiş ve matematik olimpiyatlarında İran’ı temsil etmişlerdir. Maryam Mirzakhani, 1994’te Hong Kong ve 1995’de Toronto’da katıldığı matematik olimpiyatlarında; iki yıl art arda altın madalya almıştır.
Matematik dehası, İran'ın Şerif Teknik Üniversitesi'nin Matematik Bölümü'nden mezun olduktan sonra ABD'ye giderek, 2004 yılında Harvard Üniversitesi'nden matematik dalında doktora derecesi almıştır.
Stanford Üniversitesi Matematik bölümünde akademisyen olan matematikçi, 31 yaşında matematik profesörü olmuştur.
Fields ödülleri nedir?
"Matematiğin Nobeli" olarak adlandırılan Fields Matematik Ödülleri, her 4 yılda bir yıl Güney Kore'nin başkenti Seul'de düzenleniyor.
Fields ödülleri, 1936 yılında Kanadalı matematikçi John Fields tarafından başlatılmış. Bir matematikçinin alabileceği en yüksek onur olarak görülen bu madalya, Uluslararası Matematik Birliği (IMU) tarafından her dört yılda bir 40 yaşın altında, matematiğe katkıları ile seçilen dört matematikçiye veriliyor.
Matematik Tarihinde Kadınlar...
Meryem Mirzakhani ödülü kazandığında Jüride yer alan Profesör Frances Kirwan, aslında matematiğin erkeklere özgü bir alan olduğu kanısının oldukça yanlış olduğunu ifade edip, "Kadınlar matematikle yüzyıllardır ilgileniyor ve bu alana katkıda bulunuyor" demiştir.
İlk kadın filozof, matematikçi ve astronom Hypathia'dan, Sophie Germain'e, Sofya (Sonja) Kovalevskaya'dan , Amalie Emmy Noether'e; bu kadınların hayat hikayelerine baktığımızda, tarihe isimlerini direnerek ve zorlayarak yazdırdıklarını görürüz;
- M. LeBlanc ismini kullanmakla ne kadar haklı olduğunu tüm matematik dünyası adeta ispat eden, hak ettiği dereceler hiçbir zaman kendine verilmeyen Sophie Germain,
- İngiltere'de 1832 yılına kadar kadınların bilimsel tartışmalara katılmalarına izin verilmediği ve akademik yayın yapmalarının uygunsuz görüldüğü bir dönemde, kadın olduğunun belli olmaması amacı ile isminin baş harfleri olan "A.A.B."yi kullanarak, bilgisayar sistemleri üzerine bilimsel bir dergide ilk akademik yayını yapan öncü kadın Ada Lovelace,
- Üniversiteye gidebilmek için Almanya'ya taşınmak üzere olan genç bir bilim adamıyla evlenen; dünyada ilk kez bir üniversiteden matematik doktorası alan, ilk kez profesör olan, ilk kez bir matematik dergisinde editörlük yapan, Avrupa'da kadın haklarının da yılmaz savunucusu Sofya (Sonja) Kovalevskaya,
- Kadınların akademik pozisyonlardan dışlanması nedeniyle maaş alamayan, başvuruları reddedilen ama yine de 20. yüzyılın en muhteşem ve önemli matematikçilerinden biri olarak anılmayı başaran Amalie Emmy Noether,
... Maria Agnesi, Caroline Herschel, Charlotte Scott, Marjorie Brown ve Evelyn Granville (doktora derecesi alan ilk siyah kadınlar)
Her birinin mücadelesi ayrı ayrı anlatılmaya değer bu kadınların arasına, Fields ödülünü kazanan ilk kadın olarak tarihe geçen İranlı matematikçi Meryem Mirzakhani'de katılmıştır.
Kadın matematikçi olması yanı sıra İran’da yetişmiş bir kadın matematikçi olması, Mirzakhani’nin ne kadar önemli bir başarıya imza attığını anlamamız için yeterli olacaktır.
Haber: Deutche Welle Türkiye, BBC Türkiye
Kaynak/Alıntı Oğuz Şavk, www.bounmathsociety.com
